Pracownik wrzucił do pieca 30 litrowy pojemnik zawierający resztki rozpuszczalnika. Nastąpił wybuch. Poszkodowany doznał ciężkich obrażeń ciała. Inny pracownik nie przewidział, że podczas dodawania wodorotlenku sodu do zbiornika z wodą nastąpi gwałtowna reakcja chemiczna. Został poparzony. Mniej szczęścia miał robotnik, który wykonywał prace związane z obsługą instalacji do produkcji azotanu magnezu. W wyniku niekontrolowanej reakcji reagentów (wody technologicznej, magnezytu i kwasu azotowego), ze zbiornika, w którym odbywał się proces syntezy składników nastąpił wyrzut mieszaniny chemicznej, która oblała pracownika - aparatowego obsługującego reaktor i w następstwie doprowadziła do wielomiejscowego poparzenia jego ciała (termicznego i chemicznego). W wyniku doznanych obrażeń zmarł w szpitalu.
1. Tragiczne odstępstwa od przepisów
W 2014 r. takich tragicznych wypadków przy pracy z chemikaliami inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy analizowali 103. W sumie poszkodowanych było w nich 261 osób, z czego 17 zmarło, a 41 doznało ciężkich obrażeń ciała. W 37 przypadkach były to wypadki zbiorowe.
Inspektorzy PIP wskazują, że wśród przyczyn organizacyjnych, które doprowadziły do wypadków są przede wszystkim: tolerowanie, przez osoby sprawujące nadzór, odstępstw od przepisów i zasad bhp oraz niewłaściwa organizacja stanowiska pracy, w tym brak środków ochrony indywidualnej.
Najczęstsze przyczyny techniczne to wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązania techniczne i ergonomiczne czynnika materialnego (głównie brak środków ochrony zbiorowej) oraz niewłaściwe wykonanie czynnika materialnego (głównie niedotrzymanie wymaganych parametrów technicznych).
Podczas pracy z substancjami chemicznymi zawodzą również ludzie. Tradycyjnie zawodzi nieznajomość zagrożeń oraz lekceważeniem przepisów oraz zasad bhp.
Wypadki przy prowadzeniu prac z chemikaliami (wg PIP)
Śmiertelny: W trakcie wykonywania prac porządkowych doszło prawdopodobnie do zmieszania antagonistycznych środków chemii gospodarczej, co spowodowało wyrzut zawartości opakowania i wywołało gwałtowny atak astmy oskrzelowej u poszkodowanej. Po zażyciu leków wziewnych poszkodowana straciła przytomność, której już nie odzyskała.
Ciężki: Podczas napełniania paliwem płynnym (bioetanolem) drugiego ze zbiorników w kominku z wkładem grzewczym doszło do zapłonu oparów biopaliwa, zapalenia się odzieży roboczej na pracowniku, a w rezultacie oparzenia ok. 30 proc. powierzchni ciała.
Ciężki: Poszkodowany, przebywając w jednej z komór cysterny samojezdnej w trakcie nakładania na powierzchnie spawane czynników chemicznych w postaci aerozoli na bazie gazu butanu: zmywacz, penetrant oraz wywoływacz, spowodował powstanie atmosfery wybuchowej. Po zainicjowaniu zapłonu poszkodowany poczuł podmuch gorącego gazu i zaczął uciekać. Pracownik doznał licznych poparzeń ciała.
Ciężki: Poszkodowany przystąpił do pracy na swoim stanowisku pracy na wydziale lakierni na drugiej zmianie – pracował jednoosobowo. Malował kosze metalowe w komorze lakierniczej przy użyciu emalii alkidowej przeznaczonej do zabezpieczania konstrukcji stalowej metodą zanurzeniową. Poszkodowany podjął decyzje o rozcieńczeniu farby przy użyciu rozpuszczalnika chlorokauczukowego. W trakcie próby rozcieńczenia resztek farby (około 60 litrów), poszkodowany uruchomił elektryczne mieszadło, co spowodowało gwałtowne parowanie rozpuszczalnika i powstanie mieszanki wybuchowej. Pracownik doznał poparzenia I i II stopnia skóry górnej części klatki piersiowej i obu rąk.
2. Wybieramy środki ochrony indywidualnej
Eksperci Centralnego Instytutu Ochrony Pracy wskazują na trzy główne etapy w procesie doboru odzieży ochronnej (oraz innych ochron indywidualnych do prac z chemikaliami).
Sugerują, iż warto zacząć od sporządzenia listy zagrożeń i ocenienia ryzyka, które wynika z ekspozycji na te zagrożenie. W tym celu pomocne będą karty charakterystyk chemicznych, informacja na opakowaniach itp. Bezwzględnie należy również zidentyfikować działania i osoby, których dotyczy ekspozycja oraz określić czas ekspozycji.
Osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo pracy powinna zastanowić się, czy bezpieczeństwo może być zapewnione poprzez np. zmianę procedur postępowania, wykorzystywanego sprzętu czy modyfikację organizacji pracy.
To bardzo istotne, ponieważ redukcja poziomu ryzyka umożliwia zastosowanie środków ochrony indywidualnej o wyższym komforcie użytkowania. Np. jeżeli uda nam się zminimalizować ryzyko, to kombinezon możemy zastąpić fartuchem przednim, który zapewnia dużo lepszą wentylację i komfort pracy.
Kolejnym krokiem jest sporządzenie listy zagrożeń, które nie mogą zostać ograniczone lub wyeliminowane przez zastosowanie rozwiązań innych niż wyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej. Oceniamy ryzyko resztkowe, które wynika z ekspozycji na te zagrożenia.
Wreszcie, należy wykonać pomiary czynników szkodliwych i niebezpiecznych występujących w środowisku pracy, a następnie porównać uzyskane wyniki pomiarów z wartościami dopuszczalnymi.

@page_break@

Na tym etapie należy określić działania i osoby, których dotyczy ekspozycja na zidentyfikowane zagrożenia. Uwzględnić należy m.in. części ciała, które należy chronić, organizację pracy, zagrożenia dodatkowe, niezwiązane z koniecznością stosowania środków ochrony indywidualnej (np. sposób i miejsce rozbierania się z odzieży zanieczyszczonej chemikaliami), cechy charakteryzujące użytkownika (np. psychologiczne uwarunkowania przed ograniczeniem widoczności przez wizjera kombinezonu), czas pracy i inne specyficzne parametry, które mogą niekorzystnie wpływać na zdrowie i dobre samopoczucie pracownika (duża potliwość w szczelnej odzieży).
Podczas doboru odzieży ochronnej oraz innych ŚOI należy zwracać uwagę na zasadnicze wymagania bezpieczeństwa w obszarze projektowania i produkcji. Musimy być pewni, że są odpowiednie do faktycznie występujących zagrożeń.
Wytyczne CIOP przypominają, że warto pamiętać, aby stosowanie ŚOI nie powodowało wzrostu zagrożeń. Przykład – środki ochrony indywidualnej powinny charakteryzować się właściwościami antyelektrostatycznymi, w sytuacji gdy istnieje ryzyko wybuchu, powinny być trudnopalne w kontakcie z substancjami łatwopalnymi.
ŚOI powinny spełniać wymagania w zakresie ergonomii i uwzględniać stan zdrowia użytkownika i umożliwiać ich dopasowanie do użytkownika po odpowiednim wyregulowaniu.
Warto pamiętać, że jeżeli na stanowisku pracy występuje więcej niż jedno zagrożenie, w konsekwencji czego konieczne jest stosowanie więcej niż jednego typu środka ochrony indywidualnej, ochrony powinny być tak zaprojektowane, aby były wzajemnie kompatybilne i nie powodowały ograniczenia właściwości ochronnych (np. użytkowanie kombinezonów z aparatem powietrzno-butlowym na szelkach, noszonym na kombinezonie lub wewnątrz, możliwość szczelnego połączenia rękawów z rękawicami, nałożenia nogawek spodni na cholewę wybranego obuwia ochronnego lub schowania mankietów w rękawicy itp.).
3. Dobór ŚOI do pracy z chemikaliami – wskazówki CIOP
1. Konsultuj z pracownikami ich oczekiwania w odniesieniu do środków ochrony indywidualnej.
2. Przechowuj informacje na temat poziomów skuteczności, jak również informacje producenta przekazywane wraz z odzieżą.
3. Przed dokonaniem ostatecznego doboru sprawdź, czy środki ochrony indywidualnej są odpowiednie do istniejących warunków pracy.
4. Uwzględnij wszelkie zagrożenia, które mogą wynikać ze stosowania środków ochrony indywidualnej, np. wpływ na fizjologię, komfort użytkowania, możliwość występowania alergii, fizyczną zdolność oraz ograniczenia medyczne dotyczące stosowania środków ochrony indywidualnej.
5. Pamiętaj, że źródłem informacji na temat niedoskonałości czy defektów stosowanych środków ochrony indywidualnej jest również dokumentacja dotycząca wypadków przy pracy i zdarzeń potencjalnie wypadkowych.
6. Rozważ koszt użytkowania sprzętu, w tym koszt zakupu.
7. Sprawdź, jaki rodzaj usług w zakresie utrzymania i wymiany części zamiennych ma w swojej ofercie producent. Upewnij się, czy procedury te mają zastosowanie do środków ochrony indywidualnej.
4. Rodzaj zagrożenia a ŚOI
Według wytycznych Państwowej Inspekcji Pracy, do prac przy substancjach i mieszaninach chemicznych może przystąpić pracownik ubrany w odzież roboczą z długimi rękawami i nogawkami dostosowaną do pory roku, w rękawice robocze oraz pełne buty z podeszwą antypoślizgową, wkładką antyprzebiciową i podnoskiem chroniącym palce.
To jednak zalecenia bardzo ogólne. Szczegółowy dobór ŚOI jest uzależniony przede wszystkim od rodzaju zagrożenia, jakie występuje w miejscu pracy.

Tomasz Szafter

Artykuł pochodzi z miesięcznika „Praca i Zdrowie".