Narażenie na chemikalia i inne substancje niebezpieczne występujące w miejscu pracy zagraża zdrowiu pracowników w całej Europie. Jednym z rodzajów nowego ryzyka, budzącym największe obawy ekspertów są nanotechnologie.
Raport Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU OSHA) „Prognozy ekspertów dotyczące ryzyka chemicznego związanego z bezpieczeństwem i zdrowiem w pracy” charakteryzuje główne grupy substancji, mogących stanowić nowe i rosnące zagrożenie dla zdrowia pracowników. Przyczyniają się one do powstawania szeregu chorób: od alergii i astmy, przez niepłodność do nowotworów. Kontakt z substancjami niebezpiecznymi ma miejsce nie tylko w przemyśle chemicznym, ale także w rolnictwie, służbie zdrowia, budownictwie oraz w wielu małych i średnich przedsiębiorstwach (MŚP) spoza branży chemicznej.
Szacuje się, że każdego roku dochodzi do ponad 70.000 zgonów związanych z narażeniem na substancje niebezpieczne w miejscu pracy. Oznacza to, że 10 razy więcej pracowników umiera na skutek kontaktu z substancjami niebezpiecznymi, niż na skutek wypadków przy pracy.
Substancje niebezpieczne - wszelkie ciecze, gazy lub ciała stałe, które stanowią zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników występują w prawie wszystkich miejscach pracy. W całej Europie miliony pracowników stykają się z czynnikami chemicznymi i biologicznymi, które mogą im zaszkodzić. Na wdychanie pyłów, spalin i dymu w miejscu pracy jest narażonych 19% pracowników, na wdychanie oparów - 10%. Według najnowszych badań, jedna piąta pracowników UE skarży się na narażenie na trujące opary przez jedną czwartą lub więcej czasu, który spędzają w pracy, natomiast dla 15% pracowników obsługa substancji niebezpiecznych jest częścią ich codziennej pracy. Jeżeli zagrożenia związane ze stosowaniem substancji niebezpiecznych nie są odpowiednio kontrolowane, pracownicy mogą ponieść uszczerbek na zdrowiu na wiele różnych sposobów, od łagodnego podrażnienia oczu i skóry do astmy, problemów z płodnością, a także nowotworów. Może do tego dojść w wyniku jednorazowego krótkotrwałego narażenia lub narażenia wielokrotnego oraz długotrwałego gromadzenia się substancji w organizmie.
W sprawie postępowania z substancjami niebezpiecznymi istnieje wiele wytycznych, dostępnych zarówno pracodawcom, jak i pracownikom. W całej Europie istnieje wiele przykładów dobrych praktyk, z których można skorzystać. Podejmując odpowiednie działania, można zapewnić pracownikom bezpieczeństwo w czasie stosowania substancji niebezpiecznych.
Pracodawcy są zobowiązani do przekazywania pracownikom informacji na temat zagrożeń stwarzanych przez substancje niebezpieczne i szkolenia ich w zakresie bezpiecznego korzystania z tych substancji. Przepisy dotyczą zarówno produktów wprowadzonych do obrotu, jak i odpadów oraz produktów ubocznych, powstających w procesie produkcji.
Jednak wiele przedsiębiorstw nie przykłada odpowiedniej wagi do eliminacji lub zastępowania substancji niebezpiecznych, a wiele danych wskazuje, że polityka związana z zagrożeniami chemicznymi jest wyjątkowo nieskuteczna w małych i średnich przedsiębiorstwach oraz firmach podwykonawczych.
Do znaczącej część takich wypadków dochodzi w małych przedsiębiorstwach nie należących do branży chemicznej, podczas wykonywania takich czynności jak sprzątanie, czyszczenie, prace budowlane, przelewanie preparatów chemicznych. Często ich przyczyną jest brak wiedzy na temat niebezpiecznych właściwości używanych chemikaliów, będący skutkiem niewłaściwego przeszkolenia pracownika, lub też nieprawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego. O braku wiedzy pracowników i osób nadzorujących prace świadczą zachowania wykazywane podczas kontroli: m.in. palenie papierosów w pobliżu miejsc występowania preparatów palnych i wybuchowych, przechowywanie substancji chemicznych w pojemnikach po środkach spożywczych, pranie w domu odzieży zanieczyszczonej chemikaliami, w tym także rakotwórczymi.
Grupa specjalistów z całej Europy zwraca uwagę w swoim raporcie na zagrożenia związane z nanotechnologiami i stawia nanocząsteczki (atomy i cząsteczki o rozmiarach od 0,1 do 100 nanometrów), w czołówce substancji, przed którymi należy chronić pracowników. Nanotechnologie są dotychczas wykorzystywane m.in. w przemyśle kosmetycznym i informatycznym, ale ich rozwój jest bardzo dynamiczny. Równocześnie naukowcy wiążą duże nadzieje na wykorzystanie nanocząsteczek do transportu leków w organizmie. Podobno nanocząsteczki podczas swoich “podróży” w krwiobiegu są w stanie dotrzeć do prawie każdego narządu i tkanki w organizmie. Zauważono jednak, że nanocząsteczki, pomimo rzeczywistego „agregowania się” w guzach nowotworowych, negatywnie oddziałują na inne organy (np. na wątrobę). Planowane są, zakrojone na szeroką skalę, badania zagrożeń wynikających ze stosowania nowych technologii.

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.