Wśród profilaktycznych badań lekarskich wyróżniamy te, którym podlegają pracownicy. Zgodnie z ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. możemy wymienić następujący podział badań profilaktycznych: badania wstępne, okresowe i kontrolne. W uzasadnionych przypadkach uprawniony lekarz może wydać orzeczenie niezezwalające na pracę na konkretnym stanowisku. W takiej sytuacji istnieje możliwość odwoływania się od treści wydanego zaświadczenia.
Zgodnie z art. 229 k.p. pracownicy podlegają wstępnym, okresowym i kontrolnym badaniom lekarskim. O obowiązku skierowania pracownika na profilaktyczne badania wstępne mówi art. 229 § 1 k.p., zgodnie z którym badaniom tym podlegają:
1) osoby przyjmowane do pracy,
2) pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Badaniom wstępnym nie podlegają jednak osoby przyjmowane ponownie do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.
Zgodnie z art. 229 § 2 k.p. w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Pracodawca nie może bowiem dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. W myśl art. 229 § 3 k.p. kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy, a za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługuje mu zwrot kosztów podróży według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych).
Zakres kontrolnych badań lekarskich pracowników i tryb wydawania orzeczeń lekarskich określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.) - dalej r.b.l.p.
W trakcie wykonywania badań lekarskich może się okazać, iż lekarz uprawniony do przeprowadzania profilaktycznych badań lekarskich stwierdzi brak możliwości pracy danej osoby na konkretnym stanowisku. W takiej sytuacji zgodnie z § 5 r.b.l.p. pracownik lub pracodawca, który nie godzi się z treścią wydanego zaświadczenia, o którym mowa w § 3 ust. 4 r.b.l.p., może wystąpić, w ciągu 7 dni od dnia wydania zaświadczenia, za pośrednictwem lekarza, który wydał to zaświadczenie, z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania.
Badanie, o którym mowa, przeprowadza się w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy właściwym ze względu na miejsce świadczenia pracy lub siedzibę jednostki organizacyjnej, w której jest zatrudniony pracownik, a jeżeli kwestionowane zaświadczenie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy - w najbliższej jednostce badawczo-rozwojowej w dziedzinie medycyny pracy. Badanie to powinno być przeprowadzone w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Ustalone na jego podstawie orzeczenie lekarskie jest ostateczne. Orzeczenie to jest podstawą do wydania przez lekarza przeprowadzającego ponowne badanie zaświadczenia, o którym mowa w § 3 ust. 4. r.b.l.p.
Zgodnie z art. 231 k.p. pracodawca jest obowiązany – na podstawie orzeczenia lekarskiego – przenieść do innej odpowiedniej pracy pracownika, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został zaliczony do żadnej z grup inwalidów. W sytuacji, gdy przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje również dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy.