Podstawą oceny ryzyka zawodowego powinny być wyniki przeprowadzonych badań i pomiarów czynników (fizycznych, chemicznych, biologicznych i in.) występujących w środowisku pracy. Najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS) i natężenia (NDN) okresla rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.) – dalej r.n.d.s.
Tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy, przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów ciągłych, wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące badania i pomiary, sposób rejestrowania i przechowywania wyników badań i pomiarów oraz wzory dokumentów określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166) – dalej r.b.p.c.s.
Pracodawca ma obowiązek wskazać czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy i rozpoznać źródła ich emisji, a następnie zlecić wykonanie badań i pomiarów tych czynników. Powinien przy tym w szczególności uwzględnić rodzaj tych czynników oraz ich właściwości, procesy technologiczne związane z występowaniem czynników szkodliwych i ich parametry oraz wyposażenie techniczne (maszyny, urządzenia, instalacje i narzędzia), które może być źródłem emisji czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez producentów. Powinien przy tym uwzględnić środki ochrony zbiorowej i dane dotyczące ich użytkowania, a także organizację pracy i sposoby jej wykonywania oraz rzeczywisty czasu narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem obowiązującego u pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy.
Pracodawca powinien konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami działania dotyczące rozpoznania i typowania czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy oraz wykonywania badań, pomiarów i pobierania próbek tych czynników na stanowisku pracy. O wynikach przeprowadzonych badań i pomiarów tych czynników powinni być niezwłocznie, w sposób ustalony w danym zakładzie pracy, poinformowani pracownicy, a ponadto dane te należy umieścić (wywiesić) na stanowisku pracy, którego dotyczą. Wyniki przeprowadzonych badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia powinny być wpisane do Karty badań i pomiarów (wzór w załączniku nr 2 do r.b.p.c.s.) i przechowywane przez okres 3 lat, licząc od daty ich przeprowadzenia.
Ponadto pracodawca ma obowiązek prowadzić Rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy (wzór w załączniku nr 1 do r.b.p.c.s.), do którego należy również wpisywać na bieżąco wyniki przeprowadzonych badań i pomiarów.
W przypadku likwidacji zakładu pracy, pracodawca powinien przekazać rejestr oraz karty badań właściwemu miejscowo państwowemu inspektorowi sanitarnemu. Rejestry należy przechowywać przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu.
Wykaz NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy zawarty jest w załącznikach do r.n.d.s.
Zgodnie z § 2 ust. 1 r.b.p.c.s. badań i pomiarów nie przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekroczyły 0,1 wartości NDS lub NDN określonego w przepisach, a w procesie technologicznym lub w warunkach występowania danego czynnika, nie zaszła zmiana mogąca wpływać na wysokość stężenia lub natężenia tego czynnika.
W przypadku występowania szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego została ustalona wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego (NDSP), określonego w przepisach, pracodawca powinien wykonać we własnym zakresie pomiary ciągłe stężenia tego czynnika za pomocą urządzeń lub z uwzględnieniem procedur spełniających wymagania określone w Polskiej Normie PN-EN 482 lub ją zastępującej.