Obowiązek zapewnienia pracownikom odpowiednich urządzeń higieniczno-sanitarnych oraz niezbędnych środków higieny osobistej wynika z art. 233 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.). Szczegółowe wymagania dotyczące zapewnienia pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych zostały zawarte w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) - dalej r.b.h.p.

Pomieszczenia higieniczno-sanitarne

W myśl r.b.h.p. przez pomieszczenia higieniczno-sanitarne należy rozumieć:

  • szatnie,
  • umywalnie,
  • pomieszczenia z natryskami,
  • ustępy,
  • jadalnie z wyjątkiem stołówek,
  • pomieszczenia do wypoczynku,
  • pomieszczenia do ogrzewania się pracowników
  • oraz pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej.

Według § 111 r.b.h.p. pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom pomieszczenia i urządzenia higieniczno-sanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wykonywana.
Wymagania dla pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych określa załącznik nr 3 do r.b.h.p.. Wśród ogólnych wymogów należy pamiętać o obowiązku lokalizowania ww. pomieszczeń w budynku, w którym odbywa się praca albo w budynku połączonym z nim obudowanym przejściem, które w przypadku przechodzenia z ogrzewanych pomieszczeń pracy powinno być również ogrzewane. Wymóg ten nie dotyczy jedynie wybranych pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, o których mowa w § 27 ust. 4 i § 44 załącznika nr 3 r.b.h.p. W przypadku pracowników, którzy nie pracują w kontakcie z substancjami trującymi lub materiałami zakaźnymi albo nie wykonują prac szczególnie niebezpiecznych pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny być usytuowane w sposób uniemożliwiający pracownikom korzystającym z nich, przechodzenie przez pomieszczenia, w których stosowane są ww. materiały albo wykonywane są prace szczególnie brudzące. Dodatkowo pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny być ogrzewane, oświetlone i wentylowane zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi i Polskimi Normami oraz posiadać odpowiednią wysokość.
Oczywistym wydaje się również obowiązek utrzymywania pomieszczeń higieniczno-sanitarnych oraz znajdujących się w nich urządzeń w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne korzystanie z nich przez pracowników - w tym celu podłoga oraz ściany pomieszczeń higieniczno-sanitarnych powinny być tak wykonane, aby możliwe było łatwe utrzymanie czystości w tych pomieszczeniach. Dodatkowo, w przypadku pomieszczeń umywalni i natrysków, na podłogach wykonanych z materiałów o dużym przewodnictwie ciepła należy ułożyć w miejscach mycia się podkładki izolujące (podesty).

Wymagania 

W zależności od liczby pracowników, szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie dla kobiet i mężczyzn – odstępstwo od tej reguły dotyczy małych zakładów pracy, w których jest zatrudnionych nie więcej niż 10 pracowników na jednej zmianie. W takim przypadku konieczne jest jednak zapewnienie możliwości osobnego korzystania przez kobiety i mężczyzn z tych pomieszczeń. W przypadku pracodawców zatrudniających do dwudziestu pracowników zostali oni zobowiązani wymogami prawnymi r.b.h.p. do zapewnienia pracownikom co najmniej ustępów i umywalek, a także warunków do higienicznego przechowywania odzieży własnej (domowej), roboczej i ochronnej oraz do higienicznego spożywania posiłków. Jeżeli w zakładzie pracy takiego pracodawcy nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia i prace brudzące lub nie występują szczególne wymagania sanitarne, miejsca do spożywania posiłków, przechowywania odzieży oraz umywalki mogą znajdować się w jednym pomieszczeniu.
Osobne uregulowania dotyczą odzieży, która powinna być przechowywana w szatniach lub odpowiednio w pomieszczeniach, o których mowa w § 3 ust. 2 załącznika nr 3 r.b.h.p.. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach biurowych mogą przechowywać swoją odzież w przeznaczonych do tego miejscach w pomieszczeniach pracy.
Zwiększona wymagania dotyczą pracodawców zatrudniających pracowników niepełnosprawnych, którym powinny zostać zapewnione dostosowanie urządzeń higieniczno-sanitarnych oraz dojść do nich - do potrzeb i możliwości tych pracowników wynikających ze zmniejszonej sprawności, zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi.
Szczegółowe wymagania dotyczące poszczególnych rodzajów pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, takich jak:

  1. szatnie,
  2. umywalnie i pomieszczenia z natryskami,
  3. ustępy,
  4. jadalnie,
  5. pomieszczenia do wypoczynku,
  6. pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,
  7. pomieszczenia do ogrzewania się pracowników,

zostały zawarte w poszczególnych rozdziałach załącznika nr 3 r.b.h.p.