Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Jeden z jego podstawowych obowiązków został wskazany w art. 229 Kodeksu pracy, który reguluje kwestię badań profilaktycznych. Należy wskazać, że pracodawca nie może dopuścić do pracy osoby, która nie posiada orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Jest on bowiem odpowiedzialny za stan bhp, zaś w przypadku zaniedbań w tym zakresie, to pracodawca, a nie pracownik podlega karze. Zgodnie z art. 283 par. 1 kp, kto będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

WZORY DOKUMENTÓW:

• Odwołanie od orzeczenia lekarskiego wydanego po przeprowadzeniu badania profilaktycznego >
• Skierowanie na badania lekarskie (wstępne/okresowe/kontrolne) >
• Rejestr orzeczeń wydanych przez lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne >
• Orzeczenie lekarskie stwierdzające niezdolność pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku >

Orzeczenie musi odnosić się do konkretnego stanowiska pracy

W art. 229 par. 4 kp, ustawodawca wyraźnie zastrzegł, że pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie. W orzecznictwie wskazuje się, że przez "stanowisko pracy" należy rozumieć określenie rodzaju i miejsca pracy. Podkreśla się, że wynika to z funkcji, jaką pełni art. 229 par. 4 kp, w którym określenie stanowiska pracy ma służyć ocenie zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika przez występujące czynniki fizyczne dotyczące miejsca pracy oraz inne czynniki (np. praca zmianowa, prace wymagające pełnej sprawności psychoruchowej) dotyczące rodzaju wykonywanej pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 12 maja 2021 r., sygn. akt I PSKP 12/21).

Czytaj w LEX: Uprawnienia pracodawcy w przypadku zaburzeń psychicznych pracownika >>

Badania wstępne, okresowe i kontrolne 

Zgodnie z art. 229 kp, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom, na swój koszt, profilaktyczną opiekę lekarską. Szczegółowe zasady dotyczące m.in. trybu i zakresu badań lekarskich oraz częstotliwość badań okresowych, a także trybu wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich, zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Należy wskazać, że na opiekę lekarską składają się trzy rodzaje badań:

• wstępne, dla osób przyjmowanych do pracy lub pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy i innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe;
• okresowe, w terminie wyznaczonym przez lekarza medycyny pracy, 
• kontrolne, w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą.

Czytaj w LEX: III PK 95/13, Skutki niezakwestionowania przez pracownika orzeczenia o zdolności lub niezdolności do pracy. - Wyrok Sądu Najwyższego >>

Wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. W orzecznictwie wskazuje, że obowiązek pracodawcy dotyczący skierowania pracownika na badania lekarskie powstaje dopiero wówczas, gdy pracownik w sposób wyraźny i niebudzący wątpliwości zgłasza swoją gotowość do pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 20 października 2015 r., sygn. akt I PK 287/14). Ponadto pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić im okresowe badania lekarskie także po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami oraz po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.

Czytaj także: BHP obowiązuje także przy pracach administracyjno-biurowych >>>

Niektóre zdarzenia mogą zdezaktualizować orzeczenie 

Ponadto w orzecznictwie podkreśla się, że pracownik może zostać skierowany na badania profilaktyczne przed wymaganym terminem, jeżeli przemawia za tym ochrona jego zdrowia w kontekście przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie bowiem z wyrokiem Sądu Najwyższego z 18 grudnia 2002 r., sygn. akt I PK 44/02, aktualnym orzeczeniem lekarskim w rozumieniu art. 229 par. 4 kp jest orzeczenie wydane po przeprowadzeniu badań, stwierdzające stan zdrowia pracownika w dniu, w którym pracownik ma być dopuszczony do pracy. W przedmiotowym orzeczeniu podkreślono, że orzeczenie zachowuje aktualność w okresie w nim wymienionym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika.

Czytaj w LEX: Skierowanie pracownika na badania kontrolne a urlop wypoczynkowy - LINIA ORZECZNICZA >>

Można poszerzyć zakres badań profilaktycznych 

Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych zależą od rodzaju czynnika niebezpiecznego, szkodliwego lub uciążliwego. W załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (dalej jako: rozporządzenie), określono wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników. Zgodnie z par. 2 ust. 2 rozporządzenia, lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne może poszerzyć jego zakres o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe. Ponadto lekarz może wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż to określono we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika.

Czytaj w LEX: Badania profilaktyczne po zmianie stanowiska pracy lub zmianie warunków pracy na dotychczasowym stanowisku >>

MERITUM Bezpieczeństwo i higiena pracy

Józef Gierasimiuk, Jaromir Grabowski

Sprawdź  

Niewykluczone wcześniejsze badania  

Profilaktyczna opieka lekarska obejmuje też dodatkowe badania, które są przeprowadzane w przypadkach określonych w par. 6 rozporządzenia. Zgodnie z pkt 1 ww. przepisu, zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy, obejmuje przeprowadzenie badań lekarskich poza terminami wynikającymi z częstotliwości wykonywania badań okresowych i orzekanie o możliwości wykonywania dotychczasowej pracy w przypadkach, gdy:

1. pracownik zgłasza pracodawcy niemożność wykonywania dotychczasowej pracy i wnioskuje o przeniesienie na inne stanowisko pracy, ze względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na jego zdrowie (art. 55 par. 1 kp),
2. u pracownika stwierdzono występowanie objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej (art. 230 par. 1 kp),
3. pracownik, który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową, lecz nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wnosi o przeprowadzenie badań mających na celu stwierdzenie niezdolność do wykonywania dotychczasowej pracy (art. 231 kp).

W każdym z wymienionych przypadków, skierowanie na badania lekarskie wydaje pracodawca po zgłoszeniu przez pracownika niemożności wykonywania dotychczasowej pracy.