Obowiązek zapewnienia pracownikom nieodpłatnych posiłków i napojów wynika z art. 232 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. Nr poz. 1502 z późn. zm.), zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, nieodpłatnie, odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych.
Szczegółowe zasady określające przypadki, w jakich pracownikom przysługują posiłki i napoje zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. Nr 60, poz. 279) – dalej r.p.p.i.n.. Zgodnie z § 3 r.p.p.i.n.

pracodawca zapewnia posiłki pracownikom wykonującym następujące prace:

  1. prace związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet,
  2. prace związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10°C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25°C,
  3. prace związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres zimowy uważa się okres od dnia 1 listopada do dnia 31 marca,
  4. prace pod ziemią.

Zobacz także: W godzinach nadliczbowych nie ma przerwy na posiłek>>

W zasadzie poza ostatnią pozycją ww. katalogu prac (tj. prace pod ziemią), pracodawca może mieć duże trudności w ustaleniu, czy dla danego stanowiska pracy wymagane jest przyznanie pracownikom bezpłatnych posiłków profilaktycznych. Pomocna może się tu okazać jedna z niżej przedstawionych

metod oceny wydatku energetycznego:

  • a) kalorymetria, która polega na pomiarach wskaźników wymiany gazowej (tj. przede wszystkim pomiarze zużycia tlenu),
  • b) metoda fizjologiczna, w której uwzględniane są pomiary ciśnienie krwi oraz temperatury ciała (metoda ta wykorzystuje zależność w/w parametrów od obciążenia pracą),
  • c) metoda Lehmanna, która polega na szczegółowej, opisowej analizie czasu pracy w zależności od rodzaju i intensywności wykonywanych czynności oraz czasu ich trwania w ciągu zmiany roboczej. Z uwagi na koszty, w praktyce zazwyczaj jest wykorzystywana metoda Lehmanna.

Wymagania w zakresie dostarczania pracownikom nieodpłatnych napojów określa § 4 r.p.p.i.n., zgodnie z którym pracodawca zapewnia napoje pracownikom zatrudnionym:

  1. w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25°C,
  2. w warunkach mikroklimatu zimnego , charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000,
  3. przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10°C lub powyżej 25°C,
  4. przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet,
  5. na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28°C.

I w tym przypadku w celu określenia zakresu, w jakim przysługują pracownikom profilaktyczne napoje, pracodawca może być obowiązany do wykonania dodatkowych badań/ analiz.

Zobacz także: Bon żywnościowy nie zastąpi posiłku profilaktycznego>>

Wymagania dla posiłków i napojów

Oprócz przypadków, w jakich pracownikom przysługują bezpłatne, profilaktyczne posiłki i napoje r.p.p.i.n. określa również wymagania względem samych posiłków i napojów. Zgodnie z wymaganiami r.p.p.i.n. posiłki powinny zawierać około 50-55% węglowodanów, 30-35% tłuszczów, 15% białek oraz posiadać wartość kaloryczną około 1000 kcal, natomiast napoje powinny być wzbogacone w sole mineralne i witaminy (w przypadku wykonywania prac w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25°C).
Określenie przez pracodawcę stanowisk pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinni otrzymywać posiłki i napoje, oraz szczegółowe zasady ich wydawania, a także warunki uzasadniające zapewnienie posiłków w sposób, o którym mowa w § 2 ust. 2 r.p.p.i.n., powinno nastąpić w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi, a jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa - pracodawca po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników.

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.