1. Badania lekarskie dla przedstawicieli handlowych (przedstawicieli medycznych)

Pracownicy, wykonujący pracę na stanowisku przedstawiciela handlowego (przedstawiciela medycznego) bardzo często przewożą również materiały reklamowe, opracowywane dokumenty oraz wytworzone przez zatrudniające nich firmy wyroby. Można powiedzieć, że w takich przypadkach w grę wchodzi transport towarów. Taka praca powoduje, oprócz zagrożeń na drodze, także zagrożenia związane z ręcznym transportem ciężarów. W wielu zakładach pracy wraz z wzrostem ilości przedstawicieli handlowych (przedstawicieli medycznych) wzrastać liczba wypadków, tzw. komunikacyjnych. Dochodzić do nich może przy pracy lub w drodze do pracy lub z pracy, zawsze gdy użytkowany jest samochód służbowy. Z wypadkami związane są oczywiście sprawy odszkodowawczo-roszczeniowe wobec pracodawcy oraz firm ubezpieczających w zakresie wypadków.
Część firm rozumiejąc wagę problemu kieruje dodatkowo swoich pracowników na badania psychotechniczne, poza terminem badań okresowych, celem wychwycenia ewentualnych problemów zdrowotnych w tym zakresie. Dla coraz większej ilości pracodawców znaczenie ma fakt pozytywnego wyniku badań psychotechnicznych u pracowników, co jest podstawą do wykonywania przez pracownika pracy na stanowisku przedstawiciela handlowego (przedstawiciela medycznego).

Przedstawiciele handlowi (przedstawiciele medyczni), tak jak pozostali pracownicy firm, przechodzą profilaktyczne badania lekarskie: badania lekarskie wstępne, badania lekarskie okresowe i w szczególnych sytuacjach badania lekarskie kontrolne.
Rodzaj i zakres profilaktycznych badań lekarskich opisuje rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z 1996 r. z późn. zm.) – dalej r.b.l. Rozporządzenie określa m.in.:
1. zakres wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich pracowników, tryb ich przeprowadzania oraz sposób dokumentowania i kontroli tych badań,
2. częstotliwość wykonywania badań okresowych,
3. zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy,
4. tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich.
Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określają w rozporządzeniu wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, zwane dalej "wskazówkami metodycznymi", stanowiące załącznik nr 1 do r.b.l.
Badania psychotechniczne przedstawicieli handlowych (przedstawicieli medycznych) używających samochód służbowy mogą być zlecane przez lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami – lekarza medycyny pracy, jako wynikające z zakresu dla prac wymagających pełnej sprawności psychofizycznej.

Lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne może oczywiście poszerzyć zakres badania o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe, a także wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż to określono we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika przyjmowanego do pracy. Należy pamiętać, że specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe stanowią część badania profilaktycznego.
W załączniku nr 1 r.b.l. opisującym wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników w tabeli w punkcie V wskazano jako pozycję „Inne czynniki szkodliwe i uciążliwe” - czynnik szkodliwy i uciążliwy: „Prace wymagające pełnej sprawności psychoruchowej”. W punkcie V wskazano także zakres profilaktycznych badań lekarskich i ich częstotliwość w przypadku wystąpienia na stanowisku pracy tego czynnika szkodliwego i uciążliwego tj. prac wymagających pełnej sprawności psychoruchowej. Nie ulega wątpliwości, ze na stanowisku pracy przedstawiciela handlowego (przedstawiciela medycznego) taki czynnik występuje.
Zakres badań lekarskich i ich częstotliwość przypadku wystąpienia na stanowisku pracy czynnika szkodliwego i uciążliwego tj. prac wymagających pełnej sprawności psychoruchowej przedstawiono poniżej:
1. Badania wstępne lekarskie: ogólne, okulistyczne, neurologiczne.
2. Badania wstępne pomocnicze: testy sprawności psychoruchowej.
3. Badania okresowe lekarskie: ogólne; w zależności od wskazań - okulistyczne; neurologiczne.
4. Badania okresowe pomocnicze: w zależności od wskazań - testy sprawności psychoruchowej.
5. Częstotliwość badań: co 3-4 lata; powyżej 50 roku życia - co 2 lata.
6. Ostatnie badanie okresowe lekarskie: ogólne.
7. Ostatnie badanie okresowe pomocnicze: w zależności od wskazań.

2. Wytyczne z Instytutu Medycyny Pracy dotyczące badań psychotechnicznych
Od marca 2008 r., zgodnie z najnowszymi wytycznymi Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi oraz Konsultanta Krajowego Medycyny Pracy przy badaniu lekarskim wstępnym grupę zawodową przedstawicieli handlowych (przedstawicieli medycznych) oraz innych pracowników użytkujących samochody służbowe obowiązują badania psychotechniczne.
Po wykonaniu badania lekarskiego wstępnego wyklucza to możliwość wykonywania pracy jako przedstawiciel handlowy (przedstawiciel medyczny) przez osoby z brakiem widzenia obuocznego, zezem lub niedowidzeniem jednego oka oraz zaburzoną wrażliwością na olśnienie czy widzeniem zmierzchowym.
Niestety część pracodawców nie rozumie, że pracownicy kierujący samochodami służbowymi i posiadający uprawnienia - kategorii B, podlegają pod przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p., a lekarze medycyny pracy są zobowiązani przez prawo do przestrzegania wskazówek metodycznych Instytutu Medycyny Pracy.

3. Wytyczne z Ministerstwa Infrastruktury dotyczące badań psychotechnicznych
W piśmie z dnia 30 lipca 2008 r. Ministerstwo Infrastruktury, MR/845054/2008, Rzeczpospolita, Dobra Firma 2008, nr 175, s. 3, wyjaśniło że „w związku z wątpliwościami dotyczącymi dodatkowych badań lekarskich dla osób kierujących pojazdami Departament Transportu Drogowego informuje, że na podstawie ustawy o transporcie drogowym obowiązkowym badaniom lekarskim, przeprowadzanym celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy, podlegają kierowcy wykonujący transport drogowy rzeczy, transport na potrzeby własne oraz kierujący pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony.
Badaniom podlegają również kierowcy wykonujący przewóz drogowy osób pojazdami przeznaczonymi konstrukcyjnie do przewozu osób w zarobkowym przewozie drogowym.

Nie podlegają badaniom lekarskim tylko kierowcy, którzy wykonują przewóz drogowy rzeczy pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t oraz wykonujący niezarobkowy przewóz drogowy rzeczy, osób pojazdami konstrukcyjnie przeznaczonymi do przewozu nie więcej niż dziewięciu osób łącznie z kierowcą."
Jak widać z pisma z Ministerstwa Infrastruktury nie ma obowiązku wykonywania dodatkowych badań lekarskich przez pracowników wykonujących niezarobkowy przewóz drogowy. Do tej grupy można by zaliczyć przedstawicieli handlowych (przedstawicieli medycznych) oraz pozostałych pracowników użytkujących samochody służbowe.
Niezarobkowy przewóz drogowy to przewóz na potrzeby własne, czyli każdy przejazd pojazdu po drogach publicznych z pasażerami lub bez, załadowanego lub bez ładunku, przeznaczonego do nieodpłatnego krajowego i międzynarodowego przewozu drogowego osób lub rzeczy, wykonywany przez przedsiębiorcę pomocniczo w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej.

4. Obowiązek wykonania badań lekarskich psychotechnicznych wynikający z innych przepisów
W ustawie z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874 z późn. zm.) – dalej u.t.d., w art. 4. wskazano definicję przewozu drogowego, transportu drogowego, czyli czynności, które mogą wykonywać w trakcie pracy przedstawiciele handlowi (przedstawiciele medyczni).
Przewozem drogowym nazywa się transport drogowy lub niezarobkowy przewóz drogowy. Przez transport drogowy rozumie się krajowy transport drogowy lub międzynarodowy transport drogowy; określenie to obejmuje również każdy przejazd drogowy wykonywany przez przedsiębiorcę pomocniczo w stosunku do działalności gospodarczej oraz działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa przy przewozie rzeczy.
Niezarobkowy przewóz drogowy to przewóz na potrzeby własne, czyli każdy przejazd pojazdu po drogach publicznych z pasażerami lub bez, załadowanego lub bez ładunku, przeznaczonego do nieodpłatnego krajowego i międzynarodowego przewozu drogowego osób lub rzeczy, wykonywany przez przedsiębiorcę pomocniczo w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej.

Przepis art. 39a u.t.d., wskazuje kierowców, wykonujących przewóz drogowy i stawianie wymagania wobec nich. Przedsiębiorca lub inny podmiot wykonujący przewóz drogowy może zatrudnić kierowcę, jeżeli osoba ta m.in.:
1. ukończyła 21 lat;
2. posiada odpowiednie uprawnienie do kierowania pojazdem samochodowym,
3. nie ma przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy,
4. nie ma przeciwwskazań psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy.
Zgodnie z art. 39j u.t.d., kierowca wykonujący przewóz drogowy podlega badaniom lekarskim przeprowadzanym w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy.
Badania lekarskie są wykonywane w zakresie i na zasadach określonych w przepisach k.p. Zakres badań lekarskich obejmuje ponadto ustalenie istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami, zgodnie z ustawą z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.) – dalej p.r.d.

Badania lekarskie wykonują lekarze uprawnieni do wykonywania badań profilaktycznych, o których mowa w k.p., posiadający dodatkowo uprawnienia do przeprowadzania badań lekarskich kandydatów na kierowców i kierowców określone w odrębnych przepisach.
Kierowca wykonujący przewóz drogowy podlega badaniom psychologicznym przeprowadzanym w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy. Badania psychologiczne są wykonywane w zakresie i na zasadach określonych dla kierowców w p.r.d. Badania psychologiczne są przeprowadzane:
1. do czasu ukończenia przez kierowcę 60 lat - co 5 lat,
2. po ukończeniu przez kierowcę 60. roku życia - co 30 miesięcy (art. 39k u.t.d.).
Obowiązki firmy w zakresie badań lekarskich i psychologicznych zostały wskazane w art. 39l u.t.d.
Przedsiębiorca lub inny podmiot wykonujący przewóz drogowy jest obowiązany do kierowania kierowców na szkolenia okresowe, badania lekarskie i psychologiczne, pokrywania kosztów badań lekarskich i psychologicznych oraz prowadzenia dokumentacji dotyczącej badań lekarskich i psychologicznych.
Spełnienie przez przedsiębiorcę lub przez inny podmiot wykonujący przewóz drogowy powyższych obowiązku w zakresie badań lekarskich i psychologicznych uznaje się za równoznaczne ze spełnieniem obowiązków pracodawcy w zakresie wykonywania wstępnych i okresowych badań lekarskich, o których mowa w art. 229 § 1 i 2 k.p.

W art. 124 ust. 1 p.r.d. zostały wskazane osoby podlegające badaniu psychologicznemu. Badaniu psychologicznemu przeprowadzanemu w celu orzeczenia istnienia lub braku przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdem podlega m.in: kierujący skierowany przez lekarza, jeżeli w wyniku badania lekarskiego stwierdzona zostanie konieczność przeprowadzenia badania psychologicznego.
Wzór skierowania lekarskiego na badanie psychologiczne dla osoby kierującej pojazdami został zamieszczony w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 1 kwietnia 2005 r. w sprawie badań psychologicznych kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami oraz wykonujących pracę na stanowisku kierowcy (Dz. U. Nr 69, poz. 622 z późn. zm.) – dalej r.b.k. W § 2 ust. 7 r.b.k. wskazano także zakres badania psychologicznego. Badanie psychologiczne obejmuje w szczególności ocenę:
1. cech osobowości,
2. sprawności intelektualnej,
3. sprawności psychofizycznej.
Uprawniony psycholog na podstawie wyników badania wydaje orzeczenie psychologiczne, stwierdzające istnienie lub brak przeciwwskazań psychologicznych do:
1. kierowania pojazdem,
2. wykonywania pracy na stanowisku kierowcy (§ 8 ust. 1 r.b.k.).

5. Rodzaje i zakres badań psychotechnicznych
Zakres badań i rodzaje zależą w dużej mierze od stanowiska pracy, jakie będzie wykonywał pracownik i od aparatury jaką dysponuje pracowania wykonująca badania psychotechczniczne.
Badania mogą być wykonywane m.in. dla:
1. kandydatów na kierowców
2. kierowców wszystkich kategorii prawa jazdy
3. operatorów ciężkiego sprzętu budowlanego lub drogowego
4. osób, które starają się o pozwolenie na broń.
Rodzaje badań i ich zakres przedstawiono poniżej:
1. Testy osobowości i temperamentu - badanie predyspozycji osobowościowych.
2. Testy sprawności umysłowej - badanie sprawności umysłowej, koncentracji i podzielności uwagi.
3. Testy aparaturowe – badanie funkcjonowania procesów myślowych oraz sprawności psychomotorycznej.
– MRK - Miernik Czasu Reakcji - badanie czasu reakcji prostej (ocena szybkości i równomierności reakcji psychofizycznej na bodźce) oraz badanie czasu reakcji złożonej (ocena szybkości reagowania na określone bodźce dźwiękowe i świetlne w sytuacji złożonej).
– Aparat Krzyżowy - badanie czasu reakcji na bodźce.
– Nyktometr - badanie widzenia w mroku i wrażliwości na olśnienie oraz Badanie widzenia barwy czerwonej inne funkcje/rozszerzone.
– Stereometr elektroniczny - badanie umiejętności widzenia przestrzennego, ocena odległości.
– Wirometr WIR/TB 1.0 - badanie umiejętności spostrzegania ruchu, oceny prędkości obiektów.

6. Prawidłowa procedura wykonywania badań psychotechnicznych w ramach profilaktycznych badań lekarskich przez pracownika użytkującego samochód służbowy
Prawidłowo procedura wykonywania profilaktycznych badań lekarskich przez pracownika użytkującego samochód służbowy powinna wyglądać następująco:
1. Decyzja o zatrudnieniu przez pracodawcę pracownika na stanowisku, na którym będzie potrzeba użytkowania samochodu służbowego.
2. Wystawienie przez pracodawcę pracownikowi imiennego skierowania na profilaktyczne badanie lekarskie.
3. W skierowaniu wskazanie przez pracodawcę informacji, że zatrudniany pracownik będzie użytkował samochód służbowy.
4. Wizyta pracownika u lekarza sprawującego opiekę lekarską nad pracownikami – lekarza medycyny pracy.
5. Skierowanie pracownika przez lekarza medycyny pracy do lekarza ogólnego, lekarza okulisty, lekarza neurologa oraz lekarza psychologa.
6. Skierowanie pracownika przez lekarza medycyny pracy na odbycie testów sprawności psychoruchowej zgodnie z zaleceniami Instytutu Medycyny Pracy.
7. Wykonanie przez pracownika badań wstępnych lekarskich: ogólnego, okulistycznego, neurologicznego oraz psychologicznego.
8. Wykonanie przez pracownika badania wstępnego pomocniczego: testów sprawności psychoruchowej.
9. Wystawienie zaświadczenia lekarskiego pracownikowi przez lekarza medycyny pracy o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy lub o występujących przeciwwskazaniach do wykonywanej pracy.
10. Wystawienie orzeczenia psychologicznego pracownikowi przez lekarza psychologa o braku lub istnieniu przeciwwskazań psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy.
11. Rozpoczęcie lub nie pracy na stanowisku pracy, na którym użytkowany jest samochód służbowy.
W procedurze podano kroki, jakie powinny być wykonane zarówno przez pracodawcę, pracownika oraz lekarzy w zakresie wykonania badań lekarskich dla pracowników, na których użytkowany jest samochód służbowy. Zakończeniem podjętych działań przez ww. osoby, powinno być uzyskanie zaświadczenia lekarskiego oraz orzeczenia psychologicznego o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy.

7. Podsumowanie
Jak wynika z wcześniej omówionych zagadnień pracodawca powinien podjąć decyzję czy skierować pracownika na dodatkowe badania psychotechniczne czy skierować pracownika tylko na wstępne badanie lekarskie. Pracodawca powinien w tym zakresie kierować się wymaganiami przepisów oraz może kierować się wytycznymi z Ministerstwa Infrastruktury.
Jak widać z r.b.l. dla pracowników na stanowiskach przedstawiciela handlowego (przedstawiciela medycznego), gdzie wykonywane prace wymagają pełnej sprawności psychoruchowej, obowiązkowe po stronie pracodawcy powinno być skierowanie pracownika na profilaktyczne badania lekarskie, wśród których wykonane byłyby badania psychotechniczne - testy sprawności psychoruchowej, o ile ich wykonanie zaleci lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne zgodnie z załącznikiem nr 1 do r.b.l., opisującym wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników.
Lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne, po uzyskaniu informacji, że dany pracownik będzie użytkował samochód służbowy oraz po uwzględnieniu wytycznych Instytutu Medycyny Pracy powinien skierować pracownia na badania psychotechniczne, składające się z badań psychologicznych oraz testów psychotechnicznych.

Za skierowaniem pracownika na dodatkowe badania psychotechniczne przemawia zwiększenie poziomu bezpieczeństwa pracownika oraz zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia wypadków, co znacznie może wpłynąć na wysokość świadczeń odszkodowawczych w razie wypadków dla pracownika. Lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne w tym zakresie może być mobilizowany do skierowywania pracowników na badania psychologiczne poprzez wytyczne Instytutu Medycyny Pracy.

Za nie kierowaniem pracownika na dodatkowe badania psychotechniczne stoją koszty takich badań oraz powoływanie się przez pracodawcę na pismo z Ministerstwa Infrastruktury, że nie ma obowiązku wykonywania dodatkowych badań lekarskich przez pracowników wykonujących niezarobkowy przewóz drogowy. Do tej grupy można byłoby zaliczyć przedstawicieli handlowych (przedstawicieli medycznych) oraz pozostałych pracowników użytkujących samochody służbowe.
Pracodawca ma więc trudny wybór w tym zakresie. Musi uwzględnić wszystkie przeciwności i zagrożenia w obu rozwiązaniem. Zawsze jednak pracodawca powinien kierować się zdrowym rozsądkiem i wiedzieć, że dodatkowe badania lekarskie pomimo dodatkowych kosztów na przestrzeni lat powinny przynieść więcej korzyści niż strat.