Podstawą oceny ryzyka zawodowego powinny być wyniki przeprowadzonych badań i pomiarów czynników fizycznych, chemicznych, biologicznych i innych występujących w środowisku pracy. Nim przedstawimy zasady związane z tymi badaniami i pomiarami przypomnijmy podstawowe definicje.

Dopuszczalne stężenia i natężenia czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.) – dalej r.n.d.s.:

• najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - wartość średnia ważona czynnika szkodliwego dla zdrowia (np. substancji chemicznej, pyłu itp.), którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p., przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń;
• najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) - wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina;
• najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) – wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.
• najwyższe dopuszczalne natężenie czynnika fizycznego (np. drgań, promieniowania itp.) szkodliwego dla zdrowia (NDN) – ustalone jako wartość średnia natężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w k.p., przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń;
• wartości NDN - dopuszczalne wartości wielkości charakteryzujących hałas lub drgania mechaniczne, określone w przepisach w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, a dla kobiet w ciąży oraz młodocianych odpowiednio w przepisach w sprawie prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet oraz w przepisach w sprawie prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac;
• wartości progów działania - wartości wielkości charakteryzujących hałas i drgania mechaniczne w środowisku pracy (bez uwzględniania skutków stosowania środków ochrony indywidualnej), określone w załączniku do rozporządzenia. Wartości progów działania odnoszą się do drgań mechanicznych.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 73, poz. 645 z póżn. zm.) – dalej r.b.p.c.s. nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności firmy powinny być wykonane badania i pomiary czynnika (lub czynników) szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy. O wynikach przeprowadzonych badań i pomiarów tych czynników powinni być niezwłocznie, w sposób ustalony w danym zakładzie pracy, poinformowani pracownicy, a ponadto dane te należy umieścić na stanowisku pracy, którego dotyczą.

Karta badań i pomiarów

Wyniki przeprowadzonych badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia należy wpisać do Karty badań i pomiarów (jej wzór znajduje się w załączniku nr 2 do r.b.p.c.s.). Ponadto pracodawca ma obowiązek prowadzić Rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy (wzór w załączniku nr 1 do r.b.p.c.s.), do którego należy również wpisywać na bieżąco wyniki przeprowadzonych badań i pomiarów. W przypadku likwidacji zakładu pracy, pracodawca powinien przekazać rejestr oraz karty badań właściwemu miejscowo państwowemu inspektorowi sanitarnemu. Rejestry należy przechowywać przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu, natomiast wyniki badań i pomiarów przechowuje się przez okres 3 lat, licząc od daty przeprowadzenia badań i pomiarów.
Wykaz NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy zawarty jest w załącznikach do r.n.d.s. Warto wiedzieć, że zgodnie z § 2 ust. 1 r.b.p.c.s. badań i pomiarów nie przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych nie przekroczyły 0,1 wartości NDS lub NDN określonego w przepisach, a w procesie technologicznym lub w warunkach występowania danego czynnika, nie zaszła zmiana mogąca wpływać na wysokość stężenia lub natężenia tego czynnika.

Częstotliwość badań i pomiarów w zależności od wysokości stężenia lub natężenia

Częstotliwość badań czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.